Με πολύ ενδιαφέρον (και με πολλή αγάπη) διάβασα (μελέτησα πρέπει να πω) το πόνημα με τίτλο "΄Αντρας γιε μου για να γίνεις…" και με υπότιτλο "Ένα Ψυχολογικό ποιητικό δοκίμιο για τον σύγχρονο άντρα" (Βόλος 2019, σελ.47) του Δρα Μάνου Α. Ζαχαριουδάκη, κλινικού ψυχολόγου και ψυχοθεραπευτή. Το διάβασα πριν εκδοθεί και το χάρηκα πιο πολύ όταν εκδόθηκε. Ο Μάνος μου έρχεται από το παρελθόν, σαν μια γλυκιά ανταύγεια από τα παλιά, μου θυμίζει λιόχαρες μέρες σε άλλο τόπο. Και ποιος θα μπορούσε να προβλέψει πως θα βρεθούμε ξανά μετά από 20 χρόνια στο Βόλο!

Το βιβλίο που παρουσιάζουμε απόψε δεν φαντάζει με τον όγκο του και την περίτεχνη συσκευασία του. Είναι ολογισέλιδο, λιτό και μεστό νοημάτων. Άλλωστε ο Αρχαίοι έλεγαν "εν βραχεί τα καίρια", τα σημαντικά λέγονται με λίγα λόγια. Λοιπόν "Ουκ εν τω πολλώ το ευ". Και η ποίηση αγαπά αυτή την αλήθεια. Και ο ομιλών, επίσης.

Σπεύδω να τονίσω ότι είναι κείμενο με πολλές διακειμενικές παραπομπές και προεκτάσεις τόσο ως προς το θέμα όσο και ως προς ο ύφος. Κάποιες τέτοιες επισημάνσεις (και όχι μόνο) θα επιχειρήσω συνοπτικά στη συνέχεια.

Α. Ο τίτλος παραπέμπει βεβαίως στο περιώνυμο "Αν" του Κίπλιγκ, εμβληματικό ποίημα του Άγγλου συγγραφέα γραμμένο για το γιο του και για όλους τους νέους του κόσμου. Και ποιος δεν το έχει διαβάσει στα μαθητικά του χρόνια και δεν τον έκανε να στοχαστεί την πορεία της ζωής του. Το σοφό στον Μ.Ζ. είναι ότι (προς άρσιν , προφανώς, πάσης παρεξηγήσεως) εξαρχής, στην υποσημείωση, γράφει ξεκάθαρα "… τα μηνύματα του βιβλίου- με ελάχιστες επιλεκτικές προσθαφαιρέσεις- ισχύουν και για γυναίκες (`ανθρώπους` γενικότερα)".

Β. Καθένα από τα 20 πρώτα κείμενα-διαμαντάκια περικλείει μέσα του και σοφά λόγια, παραινετικά για μια ζωή περήφανη και ισορροπημένη. Καθένα είναι μια ενότητα αυτοτελής με βαθιά νοήματα και όλα μαζί συγκροτούν ένα σπουδαίο φιλοσοφικό και ψυχολογικό σύμπαν, μέσα στο οποίο σπαρταράει η γλώσσα ορθώνοντας όλο εκείνο το πλέγμα των μορφών και των εννοιών που γεννάει η αυθεντική έμπνευση. Με το τελευταίο "Αντί επιλόγου" κείμενο και με τίτλο "Το Μανιφέστο του Νέου Ολοκληρωμένου Άνδρα" προσφέρεται στον αναγνώστη ένα συμπιλημένο, κρουστό και εντυπωσιακό τρόπον τινά πρόγραμμα πλεύσης ζωής, απαριθμώντας είκοσι και πλέον ιδιότητες για τον άντρα και καταλήγει:
Έτσι γιε μου, μονάκριβέ μου,
θα γίνεις ‘Ανδρας…
Ακέραιος… Λεύτερος… Αυθεντικός…!

Γ. Η αρχιτεκτονική της σύνθεσης δομείται "επαγωγικά" με κορύφωση το 20ό κείμενο, ξετυλίγοντας έτσι ο δημιουργός την έμπνευσή του σε ομόκεντρους πνευματικούς κύκλους και στρώματα φιλοσοφίας, παιδαγωγικής, ψυχολογίας, ανθρωπολογίας, εμπειρίας. Είναι ένας στρόβιλος της ψυχής στεφανωμένος τέλος με το ουράνιο τόξο και τα χρώματά του, την αισιοδοξία και την ελπίδα. Παρουσιάζει συχνά γνωμολογικά στοιχεία, ξεδιπλώνοντας μια απλή, ξεκάθαρη μα και βαθιά φιλοσοφική ματιά στα ανθρώπινα και κοινωνικά δρώμενα, χωρίς να αποκρύψει την πολυμορφία του Κακού, δείχνει δρόμους δύσκολους αλλά άξιους για Ελεύθερους και Αξιοπρεπείς. Σκέψεις βαθιά βιωμένες, που παραπέμπουν σε μεγάλους στοχαστές της ανθρωπότητας.

Δ. Γραμματολογικά θα μπορούσαμε να το εντάξουμε στη διδακτική και δοκιμιακή ποίηση, το ποιητικό είδος , που δόξασαν διαχρονικά πολλοί ποιητές: Ησίοδος, Παρμενίδης, Άρατος, Βιργίλιος, Οράτιος, Οβίδιος, και νεότεροι, όπως Βηλαράς, Πολέμης, Καβάφης με την Ιθάκη "Σαν βγεις στον πηγαιμό για την Ιθάκη/να εύχεσαι να ΄ναι μακρύς ο δόμος…" κ.ά. Εδώ στεγάζονται και τα λεγόμενα Δελφικά παραγγέλματα λ.χ. μέτρον άριστον, γνώθι σαυτόν. Είναι παραινέσεις και συμβουλές, κανόνες ζωής, ηθικές αρχές και αξίες ζωής κ.λπ. Χαρακτηριστικό της διδακτικής ποίησης είναι η προτρεπτική ευκτική, που μεταφράζεται στη νεοελληνική είθε να… μακάρι να… να … Διαβάζουμε "να γίνεις περήφανος…, να προσπαθείς…, να τιμάς… να τιθασεύεις… να παλεύεις.., να επαναστατείς…, για την Αξιοπρεπή ζωή πολεμώντας να πεθαίνεις… "Εσύ" να γίνεις…, που μάς θυμίζει το αρχαιοελληνικό: γένοιο οίος έσει=είθε να γίνεις αυτό που είσαι… κ.λπ.

Ε. Κάθε λέξη είναι επιλεγμένη με πολλή προσοχή και γνώση, ώστε να δίνει καλό στίχο, φράση δυνατή και βαθύ νόημα. Έτσι δημιουργείται ένα γλωσσικό ύφος ιδιαίτερο (κάποιος θα έλεγε πως παραπέμπει λ.χ. στον Νίτσε ή στον Καζαντζάκη…), κυρίως προς το τέλος, όπου ανακεφαλαιώνονται οι "παραινέσεις" ενός πατέρα-ποιητή που λατρεύει και ονειρεύεται για το γιο του Άντρας να γίνει! Υπάρχει κάτι στιβαρό στο ύφος και στη διατύπωση, γι΄αυτό και πολύ επιβλητικό.

Κάθε λέξη αποτελεί και ένα δοκίμιο στοχασμού και μελέτης. `Ετσι αγκαλιάζει ο αναγνώστης το σύνολο των ανθρωπιστικών επιστημών (την ψυχολογία, την κοινωνιολογία, την παιδαγωγική κ.λπ.) και κάθε δοκίμιο θα μπορούσε να αποτελέσει ιδιαίτερη περίπτωση για έρευνα σχετιζόμενη με τους εφήβους της εποχής μας, που σερφάρουν στην ταμπλέτα του κινητού τους κι όχι στους απέραντους ωκεανούς της εσωτερικής γνώσης.
Κάτω από κάθε λέξη και φράση κρύβεται ένας θησαυρός, γνώση, εμπειρία και σοφία. Αυτό το υλικό αναδύεται πιο διεκδικητικά με κάθε νέα ανάγνωση, είναι το χάρισμα του καλού κειμένου με τις πλούσιες και χλωρές σκέψεις. Όσες φορές το διαβάζεις τόσες φορές να το κάνεις φερέκαρπο, να γεννάει συνεχώς…

Στ. Γενικά είναι ένα κείμενο, στο σύνολο και επιμέρους, καλοδουλεμένο, με ψυχή και αγωνιστικότητα, με σαφή στόχο και πολλές επιδιώξεις, σε πλούσια γλώσσα και υψηλό ύφος. Κείμενο ισορροπημένο, αληθινό, επαναστατικό. Απόσταγμα, σοφίας, γνώσης και εμπειρίας, απόσταγμα Αγάπης για τη σύγχρονη νεολαία, με επιτομή την παραίνεση:
"Να ζεις, να Μαθαίνεις,
να Εξελίσσεσαι και να Δημιουργείς,
να Ψυχαγωγείσαι, να Διδάσκεις,
…με Πάθος
αλλά -κυρίως-
Συνειδητά και Ισορροπημένα…"

Αγαπητέ μου φίλε Μάνο,

κάτι που μου εκτόξευσε την συγκίνησή μου είναι ο τρόπος με τον οποίο χτίζεις το όνειρο για τον μοναχογιό σου και τα υλικά που χρησιμοποιείς. Ο τρόπος που ονειρεύεσαι για το παιδί σου, είναι δρόμος που χαράσσεις και για τον σύγχρονο "ανεμοδαρμένο" γονιό, είναι ένας χάρτης ιδεολογικής πλεύσης και "κανόνας" ονείρου, που θα όφειλε να ακολουθεί. Στο σημείο αυτό, κατά τη γνώμη μου, ανακαλύπτει κάθε αναγνώστης πέραν της αισθητικής και την κοινωνική λειτουργία της λογοτεχνίας, ιδιαίτερα της ποίησης. Και αυτό είναι πολύ σημαντικό!
27/2/2019

*Ο Β. Δ. Αναγνωστόπουλος είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας. Υπηρέτησε επί σαράντα δύο χρόνια ως φιλόλογος στη δημόσια και ιδιωτική εκπαίδευση. Δίδαξε στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας από το 1989 έως το 2008, οπότε και βγήκε στη σύνταξη. Έχει κατευθύνει τη δράση του σε εκπαιδευτικά, κοινωνικά και πολιτιστικά ζητήματα. Ασχολείται με την κριτική του βιβλίου, ιδιαίτερα με την έρευνα και τη μελέτη της παιδικής λογοτεχνίας, καθώς και με το λαϊκό πολιτισμό, το παραμύθι, τη λαϊκή παράδοση και γλώσσα. Έχει βραβευτεί από τη Γυναικεία Λογοτεχνική Συντροφιά, τον Κύκλο του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου, το Πανεπιστήμιο της Πάντοβα και από πολλούς άλλους φορείς και συλλόγους. Έχει γράψει 50 βιβλία της ειδικότητάς του για τη γλώσσα, την ποίηση, την παιδική/νεανική λογοτεχνία, την εκπαίδευση, τον πολιτισμό, την κριτική του βιβλίου, τη λαϊκή παράδοση, βιβλία για παιδιά, ανθολόγια κ.ά. Είναι Πρόεδρος του Πανελλήνιου Ομίλου Αφήγησης (ΠΟΦΑ) καθώς και της Φιλολογικής, Ιστορικής, Αρχαιολογικής, Λαογραφικής Εταιρείας Θεσσαλίας (ΦΙΑΛΕΘ).